Soạn bài Tri thức ngữ văn trang 39 Tập 1 – Kết nối tri thức

1. Thơ Đường luật

Thơ Đường luật là thuật ngữ chỉ các thể thơ tuân theo những quy tắc chặt chẽ (luật) được định hình từ thời nhà Đường (Trung Quốc). Bao gồm hai thể chính là bát cú Đường luật và tứ tuyệt Đường luật, trong đó thể thất ngôn bát cú (mỗi câu thơ có 7 chữ, mỗi bài thơ có 8 câu) là dạng cơ bản nhất. Bài thơ Đường luật phải tuân theo các quy định nghiêm ngặt về hòa thanh (phối hợp, điều hòa thanh điệu), niêm, đối, vần và nhịp. Ngôn ngữ của thơ Đường luật rất cô đọng, hàm súc, với bút pháp tả cảnh thiên về gợi và ngụ tình. Ý thơ thường liên kết giữa tình và cảnh, tĩnh và động, thời gian và không gian, quá khứ và hiện tại, hữu hạn và vô hạn,…

2. Thất ngôn bát cú Đường luật

• Bố cục: Bài thơ thất ngôn bát cú gồm bốn cặp câu thơ, thường tương ứng với bốn phần: đề (triển khai ẩn ý trong nhan đề), thực (mô tả các khía cạnh chính của đối tượng), luận (mở rộng suy nghĩ về đối tượng), kết (tóm tắt tinh thần của bài, có thể mở ra ý tưởng mới). Khi đọc hiểu, có thể chia bố cục bài thơ thành hai phần: bốn câu đầu và bốn câu cuối hoặc sáu câu đầu và hai câu cuối.
• Niêm và luật bằng trắc: Bài thơ phải sắp xếp thanh bằng, thanh trắc trong từng câu và cả bài theo quy định chặt chẽ. Quy định này tính từ chữ thứ 2 của câu thứ nhất: nếu là thanh bằng thì bài thơ thuộc luật bằng, nếu là thanh trắc thì thuộc luật trắc. Trong mỗi câu, các thanh bằng, trắc đan xen nhau ở chữ thứ 2, 4, 6; trong mỗi cặp câu (liên), các thanh bằng, trắc phải ngược nhau. Về niêm, các cặp câu liền nhau phải “dính” nhau theo nguyên tắc: chữ thứ 2 của câu 2 và câu 3, câu 4 và câu 5, câu 6 và câu 7, câu 1 và câu 8 phải cùng thanh.
• Vần và nhịp: Bài thơ thất ngôn bát cú gieo vần bằng ở chữ cuối các câu 1, 2, 4, 6, 8; riêng câu thứ nhất có thể linh hoạt. Câu thơ thường ngắt theo nhịp 4/3.
• Đối: Bài thơ thất ngôn bát cú chủ yếu sử dụng phép đối ở hai câu thực và hai câu luận.

3. Tứ tuyệt Đường luật

Mỗi bài tứ tuyệt Đường luật có bốn câu, mỗi câu có năm chữ hoặc bảy chữ. Về bố cục, nhiều bài tứ tuyệt triển khai theo hướng: khởi (mở ý cho bài thơ), thừa (phát triển ý thơ), chuyển (chuyển hướng ý thơ), hợp (tóm tắt ý toàn bài). Về luật thơ, bài tứ tuyệt cơ bản tuân theo các quy định như bài thơ thất ngôn bát cú nhưng không bắt buộc phải đối.

4. Từ tượng hình và từ tượng thanh

Từ tượng hình là từ gợi tả dáng vẻ, trạng thái của sự vật, từ tượng thanh là từ mô phỏng âm thanh của tự nhiên hoặc con người. Các từ này có giá trị gợi hình ảnh, âm thanh và tính biểu cảm cao, giúp miêu tả đối tượng cụ thể, sinh động hơn.

5. Biện pháp tu từ đảo ngữ

Đảo ngữ là biện pháp tu từ thay đổi vị trí thông thường của từ ngữ trong câu để nhấn mạnh đặc điểm (màu sắc, đường nét,…), hoạt động, trạng thái của sự vật, hiện tượng, tạo ấn tượng rõ hơn hoặc bộc lộ cảm xúc của người viết (người nói).