Soạn bài Tri thức ngữ văn trang 130 – Kết nối tri thức

Nhân vật trong hài kịch thường là những đại diện cho thói hư tật xấu đáng chê cười hoặc những người thường xuyên mắc sai lầm, có cách ứng xử không phù hợp với hoàn cảnh thực tế. Họ thường không phải là những kẻ cực kỳ hung ác mà là những người có khuyết điểm, sai lầm có thể khắc phục được. Nhân vật hài kịch thường có tính cách nhất quán, được xây dựng theo lối cường điệu và tô đậm nét đáng cười, chứ không được khai thác qua toàn bộ tiểu sử. Trong hài kịch cũng có thể xuất hiện các nhân vật châm chích, pha trò hài hước hoặc đại diện cho lực lượng đối kháng tiến bộ, nhưng thường chỉ là các nhân vật phụ.

Tình huống hài kịch là những tình huống hài hước trong cuộc sống sinh hoạt, thế sự, làm nổi bật thói tật đáng cười của con người. Những tình huống này có thể là những hiểu lầm, trớ trêu, dở khóc dở cười, nhưng không bi đát và luôn có thể được giải quyết tốt đẹp.

Xung đột trong hài kịch thường dựa trên mâu thuẫn giữa tham vọng, toan tính vật chất, mưu kế tầm thường, bất chấp đạo đức, lẽ phải (thường là ảo tưởng) với các chuẩn mực và tiến bộ xã hội. Xung đột dù căng thẳng đến đâu cũng luôn có khả năng được giải quyết theo hướng phủ nhận cái xấu, cái không hoàn thiện, khẳng định cái tốt đẹp, tiến bộ.

Hành động trong hài kịch chủ yếu là hành động bên ngoài, những toan tính, mưu mô của nhân vật đều bộc lộ qua lời nói (không nhấn mạnh vào trăn trở nội tâm). Hành động trong hài kịch nhằm tô đậm tính cách chủ đạo của nhân vật hay tính chất cực đoan của những mưu mô, toan tính, chứ không phải để nổi bật sự kiện. Diễn biến hành động qua mỗi hồi kịch thường mở ra các khía cạnh khác nhau của cái đáng cười hơn là thúc đẩy xung đột đi đến hồi kết.

Kết cấu hài kịch thường được tổ chức dựa trên một hành động kịch nhất quán: mở đầu bằng việc giới thiệu các nhân vật với thói tật và những toan tính, mưu mô, ảo tưởng của họ; thắt nút bằng cách đưa các nhân vật vào tình huống khó xử, đẩy xung đột lên đỉnh điểm theo đà của toan tính, ảo tưởng; giải quyết xung đột bằng một mưu mẹo hoặc yếu tố ngẫu nhiên để dẫn đến kết thúc với sự sụp đổ của những toan tính, ảo tưởng đáng cười.

Thủ pháp trào phúng và ngôn từ trong hài kịch

Thủ pháp trào phúng bao gồm các cách thức bất ngờ làm bật lên tiếng cười giễu cợt, mỉa mai, châm biếm, hạ thấp đối tượng. Hài kịch thường sử dụng những thủ pháp trào phúng như: tạo tình huống hiểu lầm hài hước, trớ trêu; phóng đại cử chỉ, điệu bộ, thói tật; tạo tương phản gây cười (hoán đổi các cảnh, các vị trí nhân vật, đồ vật một cách nghịch lý, cải trang lộ liễu, đột ngột biến dạng bất cân xứng).

Về ngôn từ, trong chỉ dẫn sân khấu, cách gọi tên nhân vật, cũng như trong lời đối thoại, độc thoại, hài kịch sử dụng nhiều biện pháp như: cường điệu, tương phản, lặp, nhại, chơi chữ, nói bóng gió, nói lái, nói quá, nói lỡ, nói không ra tiếng. Đối thoại trong hài kịch có khi được tổ chức theo kiểu đối chọi chan chát, “ăn miếng trả miếng” trong tình huống các nhân vật tố cáo lẫn nhau; có khi được triển khai xoay quanh tình huống “ông nói gà, bà nói vịt” thể hiện sự lệch kênh về ý thức; cũng có khi đột ngột bỏ lửng lời thoại khiến người đọc, người xem bật cười.