Soạn bài Tấm lòng người mẹ – Cánh diều

1. Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 84 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1):

Để hiểu sâu hơn về đoạn trích “Tấm lòng người mẹ” từ tác phẩm “Những người khốn khổ” của Victor Hugo, hãy lưu ý đến những thông tin sau đây về bối cảnh và những nhân vật chính:

Victor Hugo: Là một trong những nhà văn vĩ đại nhất của Pháp, Hugo nổi tiếng với những tác phẩm thể hiện sâu sắc những vấn đề xã hội, đạo đức và tâm lý nhân vật. “Những người khốn khổ” là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của ông, phản ánh cuộc đấu tranh của các tầng lớp thấp hèn và bị áp bức trong xã hội Pháp thế kỷ 19.
Jean Valjean (Găng Văn-giăng): Là nhân vật trung tâm của tác phẩm, từng là tù nhân, được cải hóa bởi đức Giám mục Myriel, và sau đó sống dưới danh tính mới là Madeleine, thị trưởng và doanh nhân thành đạt. Valjean trở thành người bảo trợ cho Fantine và sau này là người cha nuôi của Cosette.
Fantine (Phăng-tin): Một người phụ nữ trẻ làm mẹ đơn thân của Cosette, phải đối mặt với sự tuyệt vọng và sự khắc nghiệt của xã hội khi bị bỏ rơi bởi người tình của mình, Tholomyes. Cuộc đời cô chìm sâu vào bi kịch khi cô phải làm việc nặng nhọc và thậm chí làm gái bán dâm để nuôi dưỡng con gái.
Cosette (Cô-dét): Là con gái của Fantine, được nuôi dưỡng trong sự bần cùng bởi gia đình Thenardier, những người lợi dụng sự thiếu hiểu biết của Fantine để chiếm đoạt tiền bạc của cô. Cuộc đời Cosette sau đó được cải thiện khi được Jean Valjean nhận nuôi.
Javert: Thanh tra cảnh sát, người kiên quyết săn đuổi Jean Valjean trong suốt cuộc đời của mình. Mâu thuẫn nội tâm và các nguyên tắc đạo đức mạnh mẽ cuối cùng dẫn đến cái chết của ông.
Bối cảnh xã hội: “Những người khốn khổ” khắc họa một bức tranh đen tối của xã hội Pháp trong thời kỳ hậu cách mạng, với sự bất công và khắc nghiệt dành cho người nghèo. Đây là nền tảng quan trọng để hiểu sâu sắc những xung đột và mối quan hệ trong tác phẩm.

“Đoạn trích Tấm lòng người mẹ” là một phần của bức tranh lớn về sự khốn khổ và lòng nhân hậu trong con người, tập trung vào những hy sinh và quyết tâm của một người mẹ trong việc bảo vệ và cải thiện cuộc sống cho con mình. Đây là một tác phẩm với nhiều tầng ý nghĩa, thể hiện sự phức tạp của con người và xã hội

Trả lời:

Victor Hugo là một trong những nhân vật nổi bật của nền văn học Pháp và thế giới. Ông không chỉ là nhà văn, mà còn là nhà thơ, nhà viết kịch, và một chính trị gia có ảnh hưởng. Dưới đây là một số điểm nổi bật trong sự nghiệp và tác phẩm của ông:

Tiểu sử và sự nghiệp:
- Victor Hugo sinh năm 1802 và mất năm 1885. Mặc dù tuổi thơ của ông chứa đầy những khó khăn và mâu thuẫn gia đình, Hugo đã sử dụng những trải nghiệm sớm này cùng với sự giáo dục từ mẹ và những cuốn sách mà ông đọc để phát triển sự nghiệp văn chương của mình.
- Ông là một trong những nhân vật tiêu biểu của chủ nghĩa lãng mạn Pháp, nhưng cũng bao gồm những yếu tố hiện thực trong tác phẩm của mình, làm nổi bật các vấn đề xã hội và nhân văn.
Các tác phẩm nổi tiếng:
- “Những người khốn khổ” (Les Misérables, 1862) là một trong những tiểu thuyết nổi tiếng nhất của Hugo, khắc họa sâu sắc về cuộc đời và thử thách của Jean Valjean, một người từng là tù nhân và sau đó cải tạo thành một người lương thiện.
- “Nhà thờ Đức Bà Paris” (The Hunchback of Notre-Dame, 1831) cũng là một tác phẩm chính của ông, nói về cuộc sống và tình yêu của Quasimodo trong bối cảnh của nhà thờ Đức Bà ở Paris.
- Các tác phẩm khác như “Lá thu” (Autumn Leaves, 1831) và “Tia sáng và bóng tối” (Les Rayons et les Ombres, 1840) cũng góp phần làm nổi bật sự nghiệp thơ của ông.
Phong cách và ý nghĩa nhân văn:
- Phong cách của Hugo kết hợp giữa lãng mạn và hiện thực, thường nhấn mạnh vào sự phức tạp của con người và xã hội. Ông tập trung vào tình yêu, lòng trắc ẩn, và khát vọng tự do.
- Trong “Những người khốn khổ”, Hugo thể hiện niềm tin vào khả năng của con người để vượt qua khó khăn và cải thiện chính mình, qua câu chuyện của Jean Valjean từ một tội phạm trở thành một con người lương thiện.

Victor Hugo không chỉ ghi dấu ấn trong lịch sử văn học mà còn được kính trọng vì lập trường chính trị và xã hội của mình. Tác phẩm của ông tiếp tục được đọc và nghiên cứu, là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ độc giả và nhà văn khắp nơi trên thế giới.

2. Đọc hiểu

* Nội dung chính: Đoạn trích nói tình mẫu tử cao cả của người mẹ khốn khổ, bất chấp hi sinh mọi thứ để đánh đổi những điều tốt đẹp nhất dành cho đứa con gái tội nghiệp. Qua đó, ta thấy đoạn trích như một bức tranh hiện thực nói lên góc khuất của xã hội lúc bấy giờ về những mảnh đời éo le, đáng thương.

* Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 86 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Truyện sử dụng ngôi kể nào?

Trả lời:

– Truyện sử dụng ngôi kể thứ ba.

Câu 2 (trang 86 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Câu đầu và câu cuối phần (1) nói lên điều gì về Phăng-tin?

Trả lời:

– Câu đầu và câu cuối phần (1) đã cho thấy tình cảnh lâm vào khó khăn, khổ sở của Phăng-tin.

Câu 3 (trang 86 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Phần (2) kể về sự việc gì?

Trả lời:

– Phần (2) kể về việc vợ chồng Tê-nác-đi-ê âm mưu lừa rằng Cô-dét trần truồng, rách rưới giữa tiết trời buốt giá nhằm lấy mười phơ-răng từ nàng Phăng-tin. Sau khi biết tin, vì thương xót con, nàng đã bán đi mái tóc vàng óng ả của mình để kiếm tiền mua váy len cho con.

Câu 4 (trang 87 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Sự việc nào được kể trong phần (3)?

Trả lời:

– Phần (3) nói về việc một lần nữa nàng Phăng-tin lại nhận được bức thư lừa tiền của vợ chồng Tê-nác-đi-ê nói rằng Cô-dét lâm bệnh sốt ban, họ cần bốn mươi phơ-răng để mua thuốc chữa trị. Đúng lúc này, anh chàng nhổ răng dạo muốn mua hai chiếc răng của nàng với giá hai đồng vàng (bốn mươi phơ-răng). Lúc đầu, nàng nghĩ thật ngớ ngẩn, nhưng sau cuộc nói chuyện với bà Mác-gơ-rít, nàng đã thay đổi ý định và đã bán đi hai chiếc răng với hi vọng có thể cứu sống được con gái mình.

Câu 5 (trang 88 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Chi tiết hai đồng vàng có ý nghĩa gì với Phăng-tin?

Trả lời:

– Ý nghĩa: chị bán răng đi có thể được hai đồng vàng và hai đồng ấy có thể cứu giúp, chữa bệnh cho con gái của mình.

Câu 6 (trang 89 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Việc Phăng-tin đọc lại bức thư một lần nữa nói lên điều gì?

Trả lời:

– Việc Phăng-tin đọc lại bức thư một lần nữa cho thấy sự đau khổ, tuyệt vọng của cô khi nghĩ về đứa con gái bé bỏng của mình.

Câu 7 (trang 90 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Phần (4) cho thấy điều gì về cuộc sống của Phăng-tin sau khi bán tóc, bán răng?

Trả lời:

– Phần (4) cho thấy cuộc sống của Phăng-tin càng lúc càng lầm vào hoàn cảnh khốn khổ, bế tắc tột cùng sau khi bán tóc, bán răng khiến chị túng quẫn, quyết định đi làm gái bán dâm.

Câu 8 (trang 90 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Hình dung tâm trạng của Phăng-tin sau khi đọc thư nhà Tê-nác-đi-ê.

Trả lời:

– Tâm trạng đau khổ, giày vò bản thân mình, bất lực không thể làm gì được, nhưng cũng không thể làm ngơ trước tình hình của đứa con.

* Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 91 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Nội dung chính của đoạn trích Tấm lòng người mẹ là gì?

Trả lời:

– Nội dung chính của đoạn trích Tấm lòng người mẹ: nói về những việc làm của người mẹ đầy xót thương, phải bán tất cả để nuôi đứa con.

Câu 2 (trang 91 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Xác định và phân tích tình huống truyện, các chi tiết nói về không gian, thời gian trong văn bản. Tình huống và những chi tiết đó có ý nghĩa như thế nào?

Trả lời:

– Tình huống truyện: Phăng-tin, một cô gái đang hấp hối sau khi bị đuổi việc khỏi công xưởng, chủ nợ đòi tiền hối thúc liên tục và bị vợ chồng Tê-nác-đi-ê giày vỏ khi luôn viết thư thôi thúc, đòi tiền để nuôi con gái nàng, Cô-dét. Truyện được đẩy đến cao trào dần dần bắt đầu từ việc nàng bán tóc, sau đó bán răng và túng quẫn quá nàng đã quyết định đi bán dâm để gửi tiền về nuôi đứa con gái tội nghiệp.

– Chi tiết về không gian: trong một căn gác xép sát mái nhà, chỉ cài bằng một cái then con, một cái xó mà gác mái chếch lên mặt sàn, ra vào đụng độ, “kẻ nghèo khổ chui vào buồng mình ở cũng như đi sâu vào số mệnh, càng vào càng phải cúi rạp lưng xuống”

– Chi tiết về thời gian: buổi chiều, ban tối, trời chưa sáng.

– Ý nghĩa của tình huống truyện và những chi tiết đó: giúp lột tả được tâm trạng đau khổ, bị dồn đến mức đường cùng của người mẹ, chỉ cần nghĩ đến hình ảnh đứa con “thơ ngây yêu dấu”, chị có thể hi sinh tất cả.

Câu 3 (trang 91 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Trong đoạn trích, Phăng-tin rơi vào hoàn cảnh nào? Nàng đã làm những gì? Những việc làm đó nói lên điều gì ở con người nàng?

Trả lời:

– Trong đoạn trích, Phăng-tin rơi vào hoàn cảnh nghiệt ngã, khốn khổ. Chỉ vì muốn có tiền mua váy len, tiền mua thuốc để chữa chạy bệnh sốt ban và không muốn đứa con tội nghiệp bị tống ra khỏi đường giữa tiết trời lạnh buốt giá, nàng đã gạt bỏ đi hết nỗi lo lắng, sợ hãi, để đi đến quyết định là bán tóc, bán răng và bán dâm.

– “Cái răng, cái tóc là góc con người” ý chỉ vẻ đẹp quyết định ngoại hình của người đó. Nhưng đối với nàng, những điều đó giờ đây không còn quan trọng nữa dẫu biết đầu trơ trụi, nụ cười “rớm máu”, và để lại một lỗ hổng đen. Và khi một lần nữa cuộc đời xô đẩy nàng đến bước đường cùng, nàng đã quyết định “bán nốt vậy”, nàng bán dâm. Mặc dù bế tắc, cùng quẫn là thế nhưng nàng vẫn chỉ luôn nghĩ về đứa con của mình, có thể đánh đổi mọi thứ để con được sống, không khổ sở, đói rét, ốm đau bệnh tật. Qua đây, ta thấy được ở con người nàng, toát lên tình mẫu tử đầy thiêng liêng, cao đẹp và thật đáng trân trọng.

Câu 4 (trang 91 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Đoạn trích thể hiện quan điểm, tư tưởng nào của tác giả? Hãy lí giải cụ thể.

Trả lời:

– Đoạn trích thể hiện tư tưởng nhân đạo đặc sắc, thể hiện tấm lòng yêu thương của tác giả đối với những người khốn khổ, bất hạnh. Đoạn trích chất chứa bao nỗi niềm thống khổ của một số phận có cuộc sống éo le, thể hiện khát vọng về cuộc sống với bao tình yêu thương giữa người với người.

Câu 5 (trang 91 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): So sánh nhân vật Chí Phèo (trong Chí Phèo) của Nam Cao và nhân vật Phăng-tin (trong Những người khốn khổ) của Huy-gô để thấy sự giống nhau và khác nhau trong việc viết về những con người khốn khổ, tủi nhục của hai tác giả này.

Trả lời:

– Sự giống nhau của Chí Phèo và Phăng-tin: đều thuộc tầng lớp đáy của xã hội, mang trong mình nỗi thống khổ, số phận đầy bất hạnh. Cuộc sống trong xã hội ấy đã đẩy những người họ đến mức đường cùng, gặp nhiều oan trái, dẫn đến tha hóa con người. Người thì rạch mặt ăn vạ, chửi bới, người thì chọn đi bán dâm. Nhưng hơn cả, sau những hành động và việc làm ấy, cả hai đều khát khao, mong muốn có được một cuộc sống hạnh phúc, bình đẳng.

– Sự khác nhau giữa Chí Phèo và Phăng-tin:

+ Chí Phèo: một người đã bán linh hồn cho quỷ dữ, bán rẻ nhân phẩm để lấy tiền uống rượu, con quỷ dữ của làng Vũ Đại, lại nhờ tình yêu của thị Nở mà mong muốn hoàn lương, trở thành người tốt.

+ Phăng-tin: một người người phụ nữ xinh đẹp, có tình yêu thương con sâu sắc, vì hoàn cảnh xô đẩy mà bất chấp làm mọi công việc, bán tất cả mọi thứ – bán tóc, bán răng và thậm chí cô bán đi cả danh dự và nhân phẩm của mình để đi làm gái điếm.

Câu 6 (trang 91 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Nội dung đoạn trích cho em hiểu được những gì về bối cảnh xã hội – văn hóa Pháp thời bấy giờ?

Trả lời:

– Nội dung đoạn trích đã tái hiện lại bối cảnh xã hội – văn hóa Pháp thời bấy giờ một cách chân thực về góc khuất của con người cùng khổ đói khát, bế tắc dưới quyền cai trị của nhà vua Na-pô-lê-ông I. Thông qua nhân vật Phăng-tin đã dám hy sinh tất cả, sẵn sàng nuôi đứa con bị bỏ rơi, nhà văn đã thành công nổi bật vẻ đẹp của một người mẹ và cái bóng của lý tưởng đẹp trong một xã hội vô cảm.

Soạn bài Tấm lòng người mẹ - Cánh diều